De wereld is maar ingewikkeld. Mensen vinden dingen, mensen roepen dingen en dat alles vindt tegenwoordig niet meer plaats in de plaatselijke supermarkt, maar op het wereldwijde web. Super handig als je bijvoorbeeld wilt weten hoe je curryvlekken uit je witte broek krijgt, want dan ga je gewoon naar www.omaweetraad.nl, maar super onhandig als je door alle ruis op internet gaat denken dat het beter is om je kinderen niet te vaccineren of dat een ei de menstruatie van een kip is. Om je daar een beetje voor te behoeden en de wereld dus net eens iets beter ingelichte plek te maken, leg ik het verschil uit tussen een gezonde dosis scepticisme en totale ontkenning van wetenschappelijk bewijs.
Het zit namelijk als volgt: wanneer je een echte scepticus bent, dan kom je niet tot een conclusie voordat je het bewijs hebt gezien en afgewogen. Wanneer je juist iemand bent die al het wetenschappelijk bewijs ontkent, dan kom je vaak eerst tot een conclusie en besluit je vervolgens dat al het bewijs dat niet overeenkomt met jouw conclusie onzin is. Om die reden vind ik het dan ook stom dat klimaatveranderingontkenners — scrabblewoord — klimaatsceptici worden genoemd, want dat zijn juist geen sceptici maar ontkenners en eigenlijk zijn dus klimaatwetenschappers de sceptici. Om die reden noem ik de mensen die het wetenschappelijk bewijs ontkennen vanaf nu ‘de ontkenners’. Voor de visueel ingestelde mensen heb ik hiervan een mooi plaatje gemaakt in Powerpoint.
Om voortaan precies te weten welke informatie op het wereldwijde web je moet geloven en welke absoluut niet, is het wellicht handig om een ontkenner te kunnen herkennen. Nu is het toevallig zo dat het ontkennen van wetenschappelijke consensus niet nieuw is en niet specifiek voor een bepaald wetenschapsgebied. De wetenschappers Pascal Diethelm en Martin McKee keken naar een paar van die voorbeelden uit het verleden en kwamen tot de conclusie dat ontkenners dezelfde trucjes gebruiken. Het zijn er vijf, maar eigenlijk veel meer, want de vijf karakteristieke trucjes hebben weer sub-trucjes. Hier komen ze:
- Nep experts. Mensen vertrouwen vaak de mening van experts. Een goede tactiek, zo bel ik altijd mijn oud-klasgenoot die informatica studeert als ik weer eens niet weet hoe ik de beamer aan moet sluiten. Nu kun je als ontkenner ook nep experts gebruiken om bijvoorbeeld het idee van een wetenschappelijke discussie te creëren. Een nep expert is iemand die net doet alsof hij of zij een expert is, maar wiens ideeën niet overeenkomen met de gevestigde kennis (vandaar de naam). Vaak wordt deze tactiek aangevuld met een lastercampagne tegen de echte experts, om hun werk in diskrediet te brengen. Zo maakte de tabaksindustrie veelvuldig gebruik van nep experts om het toenemende bewijs over de link tussen roken en kanker te ontkennen en vielen hierbij Stanton Glantz, hoogleraar in de geneeskunde aan de Universiteit van California, regelmatig aan. Een andere manier om de illusie van een wetenschappelijke discussie te creëren is door disproportioneel veel aandacht te geven aan die paar wetenschappers die het niet met de consensus eens zijn. Dit gebeurt met name veel, al dan niet onbewust, door de media, wanneer ze de paar wetenschappers die niet geloven in klimaatverandering disproportioneel veel ruimte geven in de media on het mom van ‘hoor en wederhoor’. Dit is niet echt een voorbeeld van een nep expert, maar dit wordt de ‘magnified minority’ genoemd, en valt volgens de classificatie wel onder dit kopje. Dus dan plaats ik hem daar maar braaf.
- Drogredenaties. Drogredenaties zijn redenaties die tot een foutieve conclusie leiden. Voorbeelden hiervan zijn de rode haring, waarbij mensen afgeleid worden door irrelevante informatie en de stropopredenering, waarbij je niet het werkelijke standpunt van de tegenstander weerlegt maar een variant daarvan. Een voorbeeld van de stropop is met betrekking tot klimaatverandering is: ‘CO2 is niet de enige aanjager van het klimaat’. Nee duh, dat zul je ook geen enkele klimaatwetenschapper horen zeggen. Er zijn meerdere factoren die het klimaat beïnvloeden en CO2 is daar één van, maar momenteel is CO2 wel de meest dominante en degene die het snelst stijgt. Of een van mijn favorieten: ‘het klimaat is vroeger vaker veranderd en daarom is de huidige verandering gewoon een kwestie van natuurlijke variabiliteit.’ Andere vormen van drogredenaties zijn: onjuiste voorstelling of oversimplificatie van de wetenschap, valse dichotomie (maar twee opties geven wanneer er meerdere zijn) en te snel conclusies trekken. Drogredenaties vind ik het leukst, want als je ze kunt herkennen, dan kun je ze ook redelijk makkelijk ontkrachten door een achterlijk voorbeeld te geven van zo’n zelfde soort redenatie. Mits je de ander alleen voor lul wilt zetten natuurlijk, als je de ander wilt overtuigen dan kun je beter op een rustige en respectvolle manier zijn of haar argumenten weerleggen.
- Onmogelijke verwachtingen. Onmogelijke verwachtingen, we hebben ze allemaal — met name als je net als ik je hele jeugd hebt doorgebracht met het kijken van romantische comedy’s en dus bent opgegroeid met het idee dat alle mannen ontzettend romantisch en attent zijn. Door ontkenners wordt dit echter vakkundig ingezet om de resultaten van wetenschappelijk onderzoek in diskrediet te brengen. Zo probeerde het tabaksbedrijf Philip Morris een nieuwe standaard voor epidemiologische studies te promoten. Deze striktere richtlijnen voor het doen van onderzoek zou het grootste gedeelte van het onderzoek over de gezondheidseffecten van sigaretten ongeldig maken.
- Cherrypicking (ofwel, kersen plukken). Google zegt overigens ook dat de juiste vertaling ‘krenten uit de pap halen’ is en ik ben het daar maar deels mee eens, maar voor de compleetheid en de taalpuristen onder ons wilde ik het toch maar even noemen. Cherrypicking (als je het aan elkaar schrijft is het een Nederlands woord. Vind ik) is wanneer je informatie uit de context haalt of focust op één specifiek deel van al het bewijs, waarbij je alle andere informatie die niet overeenkomt negeert. Zo kun je dit doen door de aandacht te leggen op één specifieke paper in plaats van op al het andere onderzoek, of door bijvoorbeeld maar één deel van de data te gebruiken. Zo kun je makkelijk data vinden van een plek op aarde waar het misschien gemiddeld kouder is geworden in de afgelopen jaren. Dit kun je als bewijs aandragen om te laten zien dat klimaatverandering onzin is.
Wat je ook zou kunnen doen is niet alleen naar die specifieke plek kijken maar naar alle data van over de hele wereld en dan vervolgens tot de conclusie komen dat het gemiddeld gezien over de wereld warmer is geworden. Op dat ene plekje misschien alleen niet. - Complottheorieën. Niet alleen over aliens en de maanlanding, maar er zijn ook meer dan genoeg complottheorieën over wetenschappelijke consensus. Ik bedoel, hoe kun je anders verklaren dat alle experts, wetenschappelijke organisaties en wetenschappelijke tijdschriften het eens zijn over iets waar jij het oneens mee bent? Simpel: alle experts zitten in een complot. Zo zijn er mensen die geloven dat AIDS is gemaakt door de Amerikaanse regering en in de regering van datzelfde land zit nu iemand die gelooft dat klimaatverandering een Chinese hoax is.
Leuk Bregje, zo’n les over de tactieken van ontkenners, maar wat heb ik hier aan? Nou, dat zal ik je even snel uitleggen. Het is niet handig als je gaat denken dat een ei de menstruatie van een kip is omdat een meisje op RTL Late night dat zegt. In een goede discussie hou je rekening met al het wetenschappelijk bewijs. Tenzij het gaat over de emotionele motieven van de hoofdrolspelers in GTST, want daar is geen wetenschappelijk bewijs voor. Hoop ik. Op het moment dat je zo’n discussie aangaat of daarover leest op het wereldwijde web, dan is het moeilijk om de zin van de onzin te onderscheiden. Op het moment dat je deze tactieken kent en ze kunt herkennen, dan heb je een voorsprong op alle mensen die dat niet kunnen en misschien heb je niet meteen een gelukkiger leven, maar weet je wel dat kippen niet menstrueren.
Graag gedaan.